Burn-out door trauma?

De impact van trauma op je lichaam en geest.

Geschreven door Kalyani Huisman voor BoFit, Burn-out specialist van Nederland.

Hoe werkt trauma, wat is de invloed hiervan op burn-out en kun je door trauma burn-out raken? In dit artikel lees je wat trauma met je doet, wat de overlevingsstrategieën zijn en hoe je met trauma omgaat.

Elk mens heeft basisbehoeften. Je hebt eten en drinken nodig anders ga je dood. Een baby heeft aandacht en steun nodig anders overleeft hij het niet. Een baby kan nog niet zijn eigen gevoel en emoties reguleren. Een veilige volwassene is nodig om te helpen de baby te kalmeren. Denk eens hoe jij een huilende baby zou kalmeren. Hoe is je stem? Is er aanraking? Wat is de kwaliteit van die aanraking? Dit noemen wij co-regulatie. Dit is een biologische noodzaak en de basis voor een veilige hechting. Door co-regulatie leren kinderen om uiteindelijk zichzelf te kunnen kalmeren en aan hun eigen behoeften te voldoen. Dit is zelfregulatie.

Verbinden met jezelf en anderen
Zowel co-regulatie en zelfregulatie zijn essentieel voor een gevoel van veiligheid. Wanneer er genoeg veiligheid is leert het kind zich te verbinden met zichzelf en anderen. Ook kan zijn speelsheid en levendigheid stromen en kan hij werkelijk zichzelf laten zien. Dit geeft voldoening, een gevoel van werkelijk leven.

Overlevingsstrategieën
Wanneer een kind opgroeit in een omgeving die niet veilig voelt om zichzelf werkelijk te laten zien ontwikkelt het kind strategieën om in die omgeving te kunnen overleven. Dit zijn overlevingsstrategieën. Vormen van overlevingsstrategieën zijn:

• please-gedrag;
• perfectionisme;
• altijd maar door gaan;
• vermijden van confrontaties;
• grenzen niet aangeven of zelf niet meer voelen;
• vooral je aandacht op de ander houden.

Deze strategieën zijn bedoeld om jezelf te beschermen tegen de pijn die ontstaat als je werkelijk jezelf laat zien. Die pijn kan je als kind nog niet alleen dragen. Zo’n strategie is dus noodzakelijk om te overleven. Je ontwikkelt patronen van bescherming in plaats van patronen van connectie, echt contact met jezelf en de ander.

Gedrag om regulatie te voelen
Veel psychische en fysiologische problemen ontstaan door een beperkt vermogen om je te verbinden met jezelf en anderen. Dit geeft een verminderend gevoel dat je leeft. Hierdoor gaan sommige mensen juist bepaalde situaties opzoeken om toch iets te voelen. Denk aan extreme sporten. Of creëren zij gedrag om een vorm van regulatie te voelen. Denk aan verslavingsgedrag (alcohol, social media, Netfix) of dwangmatig gedrag (5x checken of je je sleutels wel bij je hebt, alles netjes en geordend willen houden). Vaak werkt dit ook heel even regulerend (het kan de stress en onrust even verzachten) waardoor het zo moeilijk is om ermee te stoppen of het aan te passen naar gezond gedrag.

Draaglast en draagkracht
De overlevingsstrategieën ontwikkel je als reactie op ingrijpende gebeurtenissen. Of een situatie als ingrijpend wordt ervaren hangt af van de draagkracht van die persoon. Je kunt je voorstellen dat van een jong kind de draagkracht nog klein is. Een situatie kan snel als overweldigend worden ervaren. De draaglast is dan groter dan de draagkracht. Dit kunnen situaties zijn waarvan de impact te veel of te snel is maar het kan ook dat je te weinig van iets hebt ontvangen. Bijvoorbeeld emotionele steun.

Voorbeeld van emotionele steun
Ben je als kind ooit gevallen? Hoe was de aanwezigheid van een volwassenen toen? Kalm en steunend? Of moest je vooral niet te lang huilen en weer opstaan en doorgaan? Weet je nog hoe dat voor je was?

Wat is een trauma?
Trauma dis-reguleert je zenuwstelsel. Een traumatische gebeurtenis verbreekt de verbinding met jezelf, je lichaam, je gevoel, anderen en de wereld om je heen.

Of je van trauma spreekt hangt onder andere af van (Marsman, 2014): 

• je persoonlijke mogelijkheden tot het dragen, reguleren en verwerken van de situatie;
• van de subjectieve beleving en de betekenis die je eraan hebt gegeven;
• De aard en de intensiteit van de situatie;
• De nazorg en steun die je hebt ontvangen;
• Eerdere ervaringen en de veerkracht die je hebt.

Trauma is meer dan zware gebeurtenissen
Bij ‘trauma’ denken we al snel aan zware gebeurtenissen die voor bijna ieder mens traumatiserend zijn zoals (getuige zijn van) geweld, misbruik, verwaarlozing of verlies van een naaste. Valpartijen, ernstige ziektes, ingrijpende medische behandelingen en ziekenhuisopnames zijn vaak veel meer traumatiserend dan we denken. Niet veel mensen realiseren zich dat ook kleine of alledaagse gebeurtenissen traumatiserend kunnen werken: een afwijzing van een belangrijk persoon, grensoverschrijdend gedrag, het te horen krijgen van een naar bericht, buitengesloten worden enzovoort.

Trauma is niet zozeer de situatie, het is wat in jou gebeurt als gevolg van wat er met je is gebeurd. Dit is goed nieuws want dat betekent dat je er ook van kan genezen.

Lichaamsgerichte traumatherapie
De diepere oorzaak van trauma is gevoelens die nooit zijn gevoeld, lichamelijke impulsen die verhinderd zijn, gebaren die niet afgemaakt konden worden.

“Er worden allerlei emoties opgewekt zoals verdriet, verlies en woede die mensen jarenlang, tientallen jaren soms, hebben vastgehouden. Als we er niet mee kunnen omgaan, of als we ze niet mogen voelen, duwen we ze weg. Maar wat je weerstaat, blijft bestaan en die gevoelens duwen terug. En wij duwen nog harder. De angst is dan als ik dit zou voelen, zou ik kapotgaan. Maar het is alleen je reactie tegen die emotie die het probleem veroorzaakt. Bij een trauma is er geen eind aan het verhaal”, aldus Peter Levine.

Verschil shocktrauma en ontwikkelingstrauma
Er is een verschil tussen shocktrauma en ontwikkelingstrauma.

Shocktrauma: Een situatie die te veel, te snel of te plotseling is om (alleen) mee om te gaan. Je lichaam gaat direct in de meest functionele overlevingsstand (vechten/vluchten of bevriezen) op dat moment. Er is een duidelijk punt van ervoor en erna.

Ontwikkelingstrauma: meerdere ingrijpende situaties (of dat zij bijna constant aanwezig zijn) die te maken hebben met de onbedoelde keuze tussen authenticiteit en gehechtheid. Gehechtheid is de verbinding, liefde ontvangen en geven, ergens bij horen en dat er voor je gezorgd wordt. Authenticiteit is weten wat je voelt, in contact zijn met je lichaam en weten hoe je je dat kan uiten.

Onveilige situaties en afstemming ouders
Wanneer de afstemming van je ouders/verzorgers niet (genoeg) afgestemd was op wat jij nodig had kan dat onveiligheid creëren. Bijvoorbeeld in een situatie opgroeien waar veel spanningen en problemen zijn, waar veel van je verwacht wordt of waar ouders/verzorgers vaak weg zijn. Vaak onbedoeld brengt dit een onveilige situatie voor een kind waarin het leert om uit contact te gaan met wat hij/zij echt voelt of nodig heeft.

Als de persoon van wie je afhankelijk bent ook de persoon is die als onveilig wordt ervaren kun je als kind niet anders dan je aanpassen om te overleven. Dan ontstaan er overlevingsstrategieën.

Waardoor raak je getraumatiseerd?
Wat maakt dat de één wel getraumatiseerd raakt en de ander niet? Dit heeft met verschillende aspecten te maken. Bijvoorbeeld, je opvoeding, de familiedynamiek, levensomstandigheden, stress, eerder trauma, lichamelijke en geestelijke gesteldheid en je leeftijd. Van hieruit bouw je jouw sterke en zwakke plekken. Je kwetsbaarheid voor trauma is ook afhankelijk van in- en externe hulpbronnen, zoals hulp van vrienden en familie,  een fijne en veilige eigen plek of relativeringsvermogen of mate van zelfregulatie.

Machteloosheid en controle verlies
Ook heeft trauma te maken met het gevoel van machteloosheid, verlies van controle. Je persoonlijke kenmerken en overlevingsstrategieën hebben invloed op hoe jij omgaat met stressvolle en heftige situaties. En of jezelf daarin wel of niet kunt reguleren. Wanneer je ‘iets’ kan doen zoals hulp bieden of als er iemand is bij wie je kunt kalmeren, troost voelen en/of je veilig kunt voelen, dan kan dit helpen om je zenuwstelsel te kalmeren waardoor overtollige energie kan ontladen. Dat kan ervoor zorgen dat de situatie geen trauma wordt.

Overlevingsresponsen
Vechten, vluchten of verstijven/bevriezen zijn de opties waaruit je kunnen kiezen bij gevaar. Dat ‘kiezen’ gebeurt volautomatisch en onbewust. Net als bij wilde dieren. Als zij zijn geschrokken of ternauwernood aan de dood zijn ontsnapt laten zij vaak een natuurlijke reactie zien waarbij de energie van de schrik wordt ontladen, bijvoorbeeld door te schudden of te trillen. Wij mensen zijn uitgerust met vrijwel dezelfde regelmechanismen als dieren. Deze worden echter soms geblokkeerd door het rationele (verstandelijke) deel van onze hersenen.

We kunnen bijvoorbeeld ons ‘groothouden’ of ‘doorzetten’ en daarmee een volledige ontlading in de weg staan. Zonder ontlading ontstaan er vroeg of laat symptomen. Zoals:

• Nachtmerries, woedeaanvallen, gevoelloosheid, apathie, verlies van levenslust;
• Angst, paniek, hartkloppingen, oppervlakkig ademen, overmatige alertheid of prikkelbaarheid, onrust, slapeloosheid;
• Depressie, uitputting, gevoel van hulpeloosheid of onmacht, krachtverlies in de spieren;
• Dissociatie, gevoel dat (een deel van) je lichaam niet van jou is, beperkt spectrum van gevoelens;
• Ontkenning: het trauma is niet gebeurd of het is niet belangrijk;
• Je lijdt aan geheugenverlies of hebt concentratieproblemen.

Overactief autonoom zenuwstelsel
Uit onderzoek (Marsman 2014) blijft dat wanneer er meer traumatische gebeurtenissen zijn geweest in je jeugd dat je grotere kans hebt om spanning op te bouwen in je lichaam. Het verhoogt je stressgevoeligheid en stressreactiviteit. Dit ervaar je door hyperalertheid, schrikachtig, gespannen en door cognitieve en lichamelijke klachten. Er kan een hyperfocus naar gevaar ontstaan en een vervorming van veiligheid.

Wanneer je zelfregulatie onderontwikkeld is kan dit ervoor zorgen dat je moeite hebt met het oppikken van signalen van veiligheid waardoor je kunt kalmeren. Ook kan dit zorgen voor overgevoeligheid voor prikkels zoals geluid, licht, aanraking enzovoort.

Burn-out en overlevingsstrategieën
Bij een burn-out stapelt de stress zich steeds verder op. Je krijgt last van zowel lichamelijke als emotionele klachten. Als reactie hierop trek je je vaak terug, zowel fysiek als emotioneel. Hoe meer stress je ervaart, hoe meer het nodig is om je overlevingsstrategieën in te zetten. Bijvoorbeeld hard doorwerken of alles perfect willen doen.

Overeenkomsten burn-out en trauma
Bij trauma’s en burn-out zien we vergelijkbare veranderingen in de hersenen. Veranderingen waardoor er concentratieproblemen ontstaan en je niet meer goed oplossingsgericht en flexibel kan werken. De zelfregulatie verstart en je kunt last krijgen van aanpassingsproblemen. Andere kenmerken en symptomen die overeenkomen tussen trauma en burn-out zijn onder meer:

• Reageren met angst, hopeloosheid of afgrijzen;
• Slaapproblemen en nachtmerries;
• Depressie en terugtrekking;  
• Stemmingswisselingen;
• Situaties ontwijken die herinneringen oproepen aan de traumatische gebeurtenis.

Triggers
Hevige stress of een nieuwe ingrijpende situatie kunnen ook als trigger werken waardoor eerdere traumatische ervaringen worden geactiveerd. Het kan ook zijn dat eerdere traumatische ervaringen bijdragen aan het ontwikkelen van een burn-out. Als je bijvoorbeeld door een zwaar ongeval onzeker bent geworden of als je als kind hebt geleerd om overal ‘ja’ tegen te zeggen, dan ben je gevoeliger voor het ontwikkelen van een burn-out.

Burn-out of trauma?
Een burn-out en de gevolgen van trauma zijn niet van elkaar te scheiden. De ingrijpende ervaringen en de manier waarop jij daarmee hebt leren omgaan is de basis van hoe je in je werk ook met ingrijpende situaties (stress, druk, afwijzing, verwachtingen) zal omgaan. Wat nu?

Weer in contact komen met jezelf
Wat je nodig hebt, is in contact komen met die gevoelens die zo spannend zijn om toe te laten. Heel gedoseerd, telkens een beetje. Want als je al die energie tegelijkertijd loslaat raak je makkelijk overweldigd. Dan sla je weer dicht. Het zenuwstelsel kan het verschil niet zien tussen een traumatiserende gebeurtenis en de chaotische ervaringen bij het herbeleven. Dus als je daardoor overweldigd wordt, kun je opnieuw getraumatiseerd worden.

Door te oefenen om sensaties in je lichaam op te merken (fijne, neutrale en onaangename) en ze allemaal te verwelkomen, vergroot je je capaciteit om met die sensaties te zijn.

Samen doen
Niet altijd kun je alleen bij heftige emoties en sensaties blijven. Het is dan fijn om een vertrouwde coach of therapeut te hebben met wie je samen zorgt dat je veilig en met kleine stapjes door de pijnlijke, oncomfortabele gevoelens heen gaat en de capaciteit om erbij te blijven vergroot. Wanneer je erbij kan blijven kun je onderzoeken wat je nodig hebt. Door dat toe te passen of erom te vragen kun je jezelf reguleren. Een coach of therapeut biedt hulp om interne en externe hulpbronnen te herkennen en uit te breiden. Voorbeelden van interne hulpbronnen zijn: gevoel voor humor, contact met de grond, gevoel van kracht, creativiteit, intelligentie. Externe hulpbronnen kunnen iedere vorm van ondersteuning zijn, bijvoorbeeld vrienden, familie, een fijne plek, positieve herinneringen, de natuur. Deze geven in het lichaam een gevoel van vertrouwen en ontspanning. Dat doorbreekt de vicieuze cirkel van aanhoudende en zichzelf versterkende spanning.

Lichaamsgerichte oefeningen
Door middel van lichaamsgerichte oefeningen leer je de sensaties en emoties in je lichaam kennen. Hierdoor vergroot je je draagkracht voor deze sensaties en de emoties. Hiermee versterk je je zelfvertrouwen want je hoeft niet meer bang te zijn voor die boosheid of het gevoel van schaamte. Deze kun je nu dragen waardoor je er niet door wordt overspoeld.

Je vertrouwen in jouw lichaam groeit. Je neemt jezelf weer serieus wanneer je lichaam je informatie geeft. En je begrijpt wat het je te vertellen heeft. Je leert dus je behoeftes en grenzen herkennen en ernaar luisteren. Je herkent wanneer iets te veel is. Je veerkracht om met heftige situaties om te gaan wordt groter. Je buigt steeds makkelijker mee waar nodig en zorgt dat jij de regie pakt om de situatie de baas te blijven.

Accepteren wie je bent
Wat hierdoor ook vergroot is de acceptatie van wie je bent. Je leert zonder oordeel naar jezelf en alles wat daarin ontstaat te kijken. Met alles bedoel ik niet alleen sensaties maar ook je gedachten, patronen en overtuigingen. Je bent bewuster van wat er in jou afspeelt en identificeert je er nu minder mee. Als gevolg ontstaat er meer liefde en vertrouwen naar jezelf en de ander. 

Kwaliteiten en passie
Wanneer je bewuster bent van jezelf kun je ook bewuster ervaren wat jouw kwaliteiten zijn en waar jij passie voor hebt. Ook voel jij steeds beter aan waar je energie van krijgt en wat of wie jou energie kost. Het evenwicht tussen stress, activiteiten en rust komt hierdoor steeds meer in balans. Want stress is niet je vijand. Je hebt het ook nodig om bijvoorbeeld een prestatie te leveren. Je voelt wanneer je overprikkeld bent maar ook wanneer je juist te weinig geprikkeld of uitgedaagd wordt.

Het is belangrijk om jezelf serieus te nemen, ruimte voor jezelf te creëren, weer te luisteren naar wat goed voor jou is. Je hoeft het niet alleen te doen.